Dit artikel gaat over de betekenis van de filosofische reflectie als belangrijk instrument binnen het riskmanagement. Eerst sta ik stil bij de ingewikkelde taak van de manager.. en vervolgens bij de werkelijkheid die nog veel ingewikkelder is. Daarna geef ik aan waar de filosofische reflectie die ingewikkeldheid kan structureren en geef een voorbeeld daarvan.

De brede taak van de manager……

Managers zijn personen die deel uit maken van een organisatie en worden geconfronteerd met de complexiteit, dynamiek en dilemma’s van een organisatie.
Zij zijn sociale wezens met gevoelens, verstandelijke vermogens, en een bepaald mens -wereld -organisatiebeeld.
Afhankelijk van de grootte van de organisatie, hebben managers in meer of mindere mate van doen met de structuur en cultuur van een organisatie, alsmede met de sociologische, hiërarchische, juridische, economische en ethische aspecten.
Managers zijn verantwoordelijk voor het halen van deadlines en het houden van toezicht op kwaliteit.
Ze bezien de markt en bewaken de systemen, processen en procedures. Tevens worden ze geconfronteerd met interne en externe politiek, concurrentie, winstmotieven en zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling van kennis, producten of diensten.
Het managen van een organisatie betekent ook; verantwoordelijk zijn, onderhandelen, begrijpen, inzien en het ontwikkelen van visie.
Afhankelijk van de complexiteit van de organisatie is ‘managen’ geen eenvoudige opgave en het vraagt nogal wat psychologische, sociale kennis en ervaring.
Haridimous Tsoukas stelt in het artikel ‘What is management? dat ‘management’ een aantal kenmerken heeft, die onderling en context afhankelijk zijn en bestaan uit: plannen, organiseren, leidinggeven en controleren.
Het afwegen van plannen en het maken van keuzes in een organisatie zijn overigens niet de enige elementen die een uitkomst bepalen.
Onvoorziene risico’s en bedreigingen spelen tevens een rol.
Falen en frustraties zijn deel van het bestaan.

.. en de nog bredere werkelijkheid.

Nog altijd leeft bij veel managers de waan dat men weet precies hoe het menselijk handelen tot stand komt en heeft men een duidelijke representatie van de werkelijkheid. Dit blijkt in de praktijk nogal tegen te vallen.
De werkelijkheid is weerbarstig en kenmerkt zich door verschillende zgn. zijns -aspecten; fysisch, biologisch, psychologisch, juridisch, ethisch etc..
Bovendien is er sprake van veranderlijkheid en (relatieve) permanentie, hetgeen zijn invloed doet gelden in het domein van (risk)management en organisatie.
Ook de organisatiepraktijk is in de afgelopen eeuw als gevolg van de technologische en maatschappelijke ontwikkelingen aanzienlijk veranderd.
De structuur, cultuur en identiteit van mondiale flexibele organisaties zijn doorlopend aan verandering onderhevig.
De directe en indirecte (negatieve) effecten van het handelen van entiteiten, teams en flexibele werknemers zijn nauwelijks tijdig te overzien.
Ook blijkt meer dan eens dat managementrationaliteit in combinatie met irrationaliteit, managementmode en organisatie metaforen, onduidelijke fenomenen of producten tot stand brengt.
Wanneer dit gepaard gaat met onduidelijke of verleidingstaal en gebrek aan kennis, dan is de representatie en interpretatie van de werkelijkheid, niet voldoende en verwarrend.
De kans op misverstanden, conflicten, risico’s en bedreigingen neemt dan aanzienlijk toe.
Wanneer, bijgevolg de risico’s en bedreigingen niet worden onderkend, kan aanzienlijke (emotionele) schade ontstaan en de integriteit van de organisatie, personen en systemen worden aangetast.

De betekenis van filosofische reflectie

Kan 2500 jaar westerse filosofie en reflectie als geschiedenis van belangwekkende ontdekkingen, werkelijkheidsinterpretaties, waarden creatie iets betekenen in het domein van (risk)management en organisatie?
Filosofische reflectie kan bijdragen in het doorzien van politieke retorica, slechte argumenten, misleiding, mistige taal, emotionele chantage of vormen van verbloeming.
Ze kan ons helpen om zaken helder te maken, door de woorden en concepten te analyseren van de taal waarin wordt gedacht.
In het domein van management en organisaties kan filosofische reflectie helpen bij het oplossen van puzzels die zijn ontstaan als gevolg van gebrekkige communicatie en interpretatie, cognitieve dissonantie, schijn in plaats van waarheid.

Filosofische reflectie kan ook behulpzaam zijn bij het beantwoorden van vragen die betrekking hebben op ethische aspecten van organisaties, integriteit en security, vrijheid en noodzakelijkheid, vervreemding, risico’s en bedreigingen.
Het niet weten waar een antwoord is te vinden, is een symptoom van een filosofisch probleem.
Het is het vergroten van het blikveld om tot een ander, dieper inzicht te komen, zodat besluiten zorgvuldig en evenwichtig kunnen worden genomen.
Filosoferen is het aanwenden van denkvaardigheden in het analyseren, synthetiseren, discussiëren, bekritiseren, evalueren, bewijzen en argumenteren.

.. en een voorbeeld daarvan.

Als voorbeeld van zo’n aanpak het volgende onderscheid in zienswijzen of soorten kritiek die filosofische reflectie je kan leren leveren:

1. Immanente kritiek: Aandacht wordt besteed aan de inconsistenties, samenhang, tekortkoming binnen een bepaald concept, theorie of redenering.

2. Transcendente kritiek: Een concept, theorie of redenering wordt vanuit verschillende andere perspectieven kritische benaderd, bijvoorbeeld vanuit een economisch, juridisch of ethisch perspectief. Wat zijn de zwakke plekken en welke metaforen spelen een rol. Welke uitgangspunten, vooronderstellingen worden gehanteerd. Wordt onderkent dat er überhaupt uitgangspunten worden gehanteerd.

3. Trancedentale kritiek : Welke levensbeschouwing/ mensbeeld speelt een rol in het concept de theorie of redenering. Houdt de redenering ook stand wanneer zij vanuit een andere levensbeschouwing wordt benaderd.

4. Empirische kritiek: Zijn de feiten waar en wat betekent dat?
5. Conceptuele kritiek: Hoe nauwkeurig is het denkraam waarin de feiten worden geproduceerd.

Ideeën, concepten, theorieën of redeneringen worden niet alleen op hun geldigheid en bruikbaarheid beoordeeld middels deze methoden van kritiek.
De geschiedenis van de filosofie heeft laten zien dat er meerdere methoden en benaderingen van de werkelijkheid zijn, waarmee zij iets kan betekenen voor werkelijkheidinterpretatie en waarde creatie.

Ethische filosofische reflectie kan een organisatie behulpzaam zijn bij het ontwikkelen van een gemeenschappelijke waarden patroon zodat integriteitrisico’s worden teruggedrongen en de integriteit van personen en de organisatie wordt versterkt.
In de praktijk van alledag kan filosofische reflectie iets betekenen tijdens een brainstorm of creatieve sessie, waar gezocht wordt naar nieuwe ideeën, kansen en mogelijkheden.
Zij kan ook worden aangewend om de structuur en validiteit van tot stand gekomen concepten te doordenken alsmede de risico’s en bedreigingen te doorzien.

Remie Remmelts

Bibliografie, verder lezen.

Dooyeweerd H. (1967) “ De wijsbegeerte der wetsidee”
Greetham B. (2001) “Philosophy”
Morgen G. (2006) “Images of Organization”

Delen

Reageren

De reactiemogelijkheid is gesloten.